Напярэдадні ўвечары выбухнуў скандал — газета «Наша Ніва» апублікавала матэрыялы расследавання, напісанага пры дапамозе «Белполу». Выданне адзначае, што праграміст Фёдар Гарбачоў — сакрэтны агент беларускага КДБ. Гэта не было б такой сенсацыяй — усё ж за апошні час выкрытыя некалькі «сексотаў» лукашэнкавай выведкі, якія шпегавалі за землякамі за мяжой і перадавалі інфармацыю ў Менск. Асаблівасцяў гісторыі дадае тое, што жонка праграміста — вядомая апазіцыйная журналістка Вольга Сямашка, якая распрацоўвала Кодэкс этыкі беларускіх журналістаў, была дапушчаная да закрытых чатаў і аўдыту Марафону салідарнасці.
Вольга Сямашка — былая кіраўніца праекта Радыё Ўнэт. А да таго — супрацоўніца Белдзяржтэлерадыё з 20-гадовым стажам. Яна не папярэджвала тых, да каго ўладкоўвалася на работу ў эміграцыі, што яе муж быў залегендаваны спецслужбамі.
Фёдар Віктаравіч Гарбачоў нарадзіўся ў Мінску 29.07.1979. Ён з сям’і сілавіка, сын падпалкоўніка міліцыі Віктара Гарбачова. У 2001 Фёдар Гарбачоў скончыў гістарычны факультэт БДУ. З 2003 года, пасля двухгадовага перапынку, Фёдар пачынае працу асістэнтам на кафедры гісторыі эканомікі БДЭУ. У 2013 годзе Фёдар Гарбачоў перайшоў на працу ў Wargaming — ІТ-гігант з беларускімі каранямі, які цяпер у Беларусі называецца «Гейм Стрым», а за межамі разросся ў Wargaming Group.
Гарбачоў працаваў гістарычным кансультантам: дапамагаў гейм-дызайнерам з адпаведнасцю макетаў гульнявой тэхнікі сапраўдным узорам. Гарбачоў — эксперт у баявых машынах.
А далей пачынаецца самае цікавае: у 2018-м Гарбачоў атрымаў пашпарт аператыўнага прыкрыцця на імя Віктара Фёдаравіча Макавеева. Фёдар Віктаравіч стаў Віктарам Фёдаравічам, ураджэнцам горада Барань Аршанскага раёну. Дата нараджэння «блізнюка» адрозніваецца нязначна, каб лёгка было запомніць — 30.07.1978, на адзін дзень пазней і на адзін год раней за арыгінал. Далей выданне піша:
«Чаму мы ведаем, што гэта адзін чалавек? Як увогуле становіцца вядома, што той ці іншы мае пашпарт прыкрыцця? Для гэтага „Белпол“ бярэ з АІС „Пашпарт“ фота чалавека, які выклікае падазрэнні, і штучны інтэлект параўноўвае гэтае фота з усімі іншымі фотаздымкамі ў сістэме „Пашпарт“.
У выпадку з Фёдарам Гарбачовым, штучны інтэлект дае 99,99992% імавернасці таго, што ён і Віктар Макавееў — гэта адна і тая ж асоба. Ніжэй — пашпартныя фоты Фёдара Гарбачова і „Віктара Макавеева“ (2018 года), а пад імі — фота Фёдара Гарбачова з сацсетак (2017 года). Супадае ўсё, нават радзімка на правай шчацэ».
Выдача пашпартоў аператыўнага прыкрыцця ў Беларусі рэгламентуецца законам аб аператыўна-вышуковай дзейнасці.
Пашпарт прыкрыцця выдаецца для выканання канкрэтных аператыўных мерапрыемстваў, такіх як, напрыклад, унутрыкамерная распрацоўка, укараненне ў арганізацыі, якія цікавяць спецслужбы.
Як патлумачылі «Нашай Ніве» кампетэнтныя ў гэтым пытанні афіцэры ў адстаўцы, пасля выканання задачы, пад якую выдаваўся пашпарт прыкрыцця, ён адбіраецца ў агента, далучаецца да матэрыялаў справы і здаецца разам з ёй у архіў. У базе «Пашпарт» пры гэтым дакумент анулюецца.
Станам на канец лета 2021 года (даты ўзлому АІС «Пашпарт») пашпарт прыкрыцця на імя Віктара Макавеева быў дзейны. Значыць, яго ўладальнік працягваў выконваць пэўныя задачы. Ніякім іншым чынам чалавек атрымаць сабе другі пашпарт на іншае прозвішча не можа. Уласнік такога пашпарта, як у Фёдара Гарбачова, не проста агент, не проста сексот, гэта вышэйшы ўзровень. На той момант Фёдар Гарбачоў ужо знаходзіўся ў Еўразвязе. Вольга Сямашка ў адным з інтэрв’ю казала, што ў 2020-м муж атрымаў прапанову пераехаць у Кіеў «ад працадаўцы з ІТ-сферы». З Украіны сямейная пара выехала ў ЕЗ, атрымаўшы ў Кіеве гуманітарныя польскія візы. У выніку яны разам з сынам аселі ў Літве.
Па звестках, якія НН атрымала ад Digital Intelligence Team, Гарбачоў, хоць і выехаўшы, атрымліваў зарплату ў менскім офісе Wargaming да канца сакавіка 2021 года.
Па інфармацыі «Белпола», пашпарт на імя Віктара Макавеева не мае зарэгістраваных на яго тэлефонных нумароў, нерухомасці, машын ці іншай маёмасці. Няма таксама даных аб перасячэнні па ім мяжы або ўладкаванні на работу. Для чаго ён выкарыстоўваўся і дзе — невядома.
Гарбачоў сцвярджаў, што валодае латышскай мовай. Пры гэтым у адкрытых крыніцах няма звестак, што ён жыў у Латвіі. Латышскую мову не вучаць у звычайных беларускіх школах ці ўніверсітэтах. Вывучыць яе можна або самастойна, або на дыстанцыйных курсах у замежным універсітэце. Або ў Інстытуце нацыянальнай бяспекі, для слухачоў якога адна з суседскіх моваў з’яўляецца абавязковай для вывучэння. Адзін з удзельнікаў форумаў рэканструктараў таксама паведаміў, што Гарбачоў згадваў наяўнасць у яго медалёў ад Узброеных сілаў Беларусі — афіцэрскіх. Дзіўна, бо ў адкрытых крыніцах і ў базах «Белпола» няма звестак пра яго службу ў войску.
Што тычыцца ягонай жонкі, то яна працавала нават у прэм’ерскім пуле Першага канала беларускага радыё. Затым заявіла, што не прымае палітыку Лукашэнкі. Як сведчыць база перасячэнняў мяжы — 7 верасня 2020 года Сямашка пакінула Беларусь самалётам на Кіеў. Хаця сама, ужо ў эміграцыі, сцвярджала, што пакінула радзіму пазней. Супрацоўнікі СМІ тады яшчэ асвятлялі маршы, былі толькі першыя выпадкі пасадак на суткі. Было далёка не відавочна, чым усё гэта скончыцца, дадае «Наша Ніва».
Увосень 2024-га Вольга Сямашка прыйшла на работу ў арганізацыю, якая займаецца фінансаваннем беларускіх блогераў, у асноўным — не палітычных. Яна працавала там некалькі месяцаў «на адным з праектаў», як сказаў «Нашай Ніве» кіраўнік ініцыятывы. Праз некалькі тыдняў пасля сканчэння яе працы КДБ прызнаў гэтую арганізацыю экстрэмісцкім фармаваннем. У рашэнні аб прызнанні «фармаваннем» фігуравалі некалькі імёнаў людзей, якія ў ёй насамрэч працавалі, але ніколі не былі публічнымі, а таксама людзі, якія насамрэч атрымлівалі пераводы. Што муж Сямашкі меў пашпарт прыкрыцця, кіраўнік ініцыятывы даведаўся ад «Нашай Нівы». Пры ўладкаванні на работу яна пра гэта не паведамляла.
Вольга Сямашка правярала літоўскі фонд Razam. Праверка заключалася ў параўнанні атрыманых і выдзеленых сродкаў, а таксама верыфікацыі таго, што яны пайшлі на патрэбы сем’яў палітычных. Падчас аўдыту Вольга Сямашка не мела магчымасці капіяваць інфармацыю або вывучаць яе самастойна, але яна бачыла яе на экране. Бачыла, у прыватнасці, прозвішчы атрымальнікаў дапамогі. Праз некалькі тыдняў пасля аўдыту Razam аднаго з людзей, згаданых у спісе, затрымалі ў Беларусі.
«Затрыманы быў чалавек актыўны і вядомы сваімі поглядамі ў горадзе, у ягонай крымінальнай справе не фігуравала атрыманне дапамогі ад фонда Razam, і само яго затрыманне можа тлумачыцца самымі рознымі прычынамі», — мяркуе супрацоўнік Razam.
Але калі да чалавека прыйшлі сілавікі, высветлілася, што ён быў атрымальнікам дапамогі па лініі iNeedHelp. У студзені 2024 года вакол гэтай структуры пачалася гіганцкая крымінальная справа, якая закранула сем'і сотняў палітвязняў.
Сетка дапамогі палітвязням і іхнім сваякам функцыянавала ў Беларусі з 2020 года, і вялікіх праколаў да «аўдыту» ў ёй не здаралася.
Таксама Вольга Сямашка працавала для «Альянса расследавальнікаў Беларусі» — яна ад імя АРБ давала інтэрв’ю.
Сам Гарбачоў, які нарадзіўся ў Менску, але паводле пашпарту прыкрыцця — у Барані, адмаўляе ўсе абвінавачанні. У тым ліку кажа, што не мае ніякіх дзяржаўных узнагарод, да якіх дакапаліся расследнікі. Вольга Сямашка назвала матэрыялы расследавання «атакай на сям’ю» і запярэчвае ўсю інфармацыю. У «афіцыйнай заяве ад нашай сям'і» яна рашуча адхіляе ўсе выстаўленыя абвінавачанні.
