Адной з чорных старонак гісторыі Воршы стаў габрэйскі пагром у кастрычніку 1905 году. Яго падрабязна ўспамінаў Хайм Іасялевіч. У тыя гады Гэры Калкіну было зусім мала гадоў, і ён, відавочна, не памятаў той дзень у такіх дэталях, аднак цікава пабачыць, што яму ўсё-ткі ўдалося запомніць і пранесці скрозь дзесяцігоддзі, каб падзяліцца ва ўспамінах ужо на сконе жыцця.
Папярэднія часткі:
Успаміны пра аршанскае дзяцінства
Сыход з хедэру, фарбаванне мясных лавак
Пагром 1905 году
У 1905 годзе ў Воршы адбыўся пагром. Гэта здарылася пасьля таго, як выйшаў нейкі царскі ўказ. Было шмат габрэяў-лібералаў ці сацыялістаў, і я мяркую, што ў іх былі пэўныя патрабаванні, і некаторыя з іх былі задаволеныя. Аднак, якая б ні была прычына, «мужыкі» (сяляне) пры падтрымцы паліцыі проста шукалі нагоды і выбеглі забіваць жыдоў.
Я памятаю гэты пагром выразна па той прычыне, што мы жылі на вуліцы, дзе ўсе мужыкі — з палкамі, нажамі і чым заўгодна — прамаршыравалі па вуліцы са словамі: «Давайце забіваць габрэяў па абодва бакі вуліцы!» З аднаго боку была вялікая драўляная брама, празь якую трэба было прайсьці, каб патрапіць у наш дом, і я прыгадваю, што, калі ты адчыніў браму, перад табой былі два будынкі, — накшталт двару, агароджанага брамай. Праз дарогу жылі заможныя жыды, і група сялян напала на тых людзей. Я не ведаю, колькі іх было забіта.
Ахвяры габрэйскага пагрому ў адным з гарадоў тагачаснай Расейскай імперыі
Неўзабаве нас папярэдзілі, і бацька вырашыў, што ён будзе абараняць сям’ю. Большасць з нас вывезлі на месца каля гарадскіх могілак — там, мусіць, быў будынак. Я не памятаю, як мы туды трапілі, але я памятаю адно: было шмат дзяцей, якія шумелі, і, каб дзеці трымаліся спакойна, мая сястра Іда, якая была ўжо вялікім падлеткам, рэзала хлеб і селядзец. Вось і ўсё — іншых дэталяў я не памятаю. Мне было ўсяго каля 6 гадоў.
Але я ведаю, у той час мой старэйшы брат Хаім уцёк, — ён з’ехаў з Расеі ў ЗША!
Помнік ахвярам крывавага пагрому на жыдоўскіх могілках Воршы
(Тлумачальная заўвага: Хаім Калкін быў уцягнуты ў габрэйскую групу, якая планавала супрацьстаяць пагрому. Аднак улады кепска ставіліся да габрэйскага супраціву, і Хаім быў вымушаны бегчы з краіны. Яго жонка і дзеці рушылі ўслед праз некалькі гадоў).
Працяг будзе...
