Біяграфічных звестак пра вядомага першадрукара, пісьменніка, грамадскага і рэлігійнага дзеяча 17-га стагоддзя, заснавальніка Куцеінскага манастыра амаль няма. Невядома нават час яго нараджэння. Некаторыя даследчыкі лічаць, што нарадзіўся ён на Магілёўшчыне, магчыма, у самім Магілёве. Тут прайшлі яго дзяцінства і юнацтва. У другой чвэрці 17 стагоддзя ён стаў членам Магілёўскага Богаяўленскага брацтва. Актыўна займаючыся рэлігійнай і асветніцкай дзейнасцю, ён звярнуў на сябе ўвагу вышэйшага праваслаўнага духавенства.

Глыбокі ўплыў на далейшы лёс Ёіля Труцевича магло аказаць паўстанне магілёўскіх праваслаўных грамадзян у снежні 1618 супраць уніяцкага арцыбіскупа Язафата Кунцэвіча, сведкам якога, магчыма, ён быў. Справу аб паўстанні разглядаў Варшаўскі суд. Згодна з яго рашэннем праваслаўныя цэрквы і манастыры Магілёва перадавалі каталікам і уніятам. Спроба братэрства заснаваць у Магілёве новы манастыр апынулася няўдалай.

У гэтых умовах у Труцэвіча з'явілася думка аб стварэнні цэнтра праваслаўнай і асветніцкай дзейнасці побач з Оршай, у маёнтку буйнога беларускага праваслаўнага феадала Багдана Статкевіча. Тым больш, грамата на гэта ад іерусалімскага патрыярха Феафана была атрымана яшчэ ў 1602 годзе.

У 1626 годзе было завершана ўзвядзенне Святадухаўскай царквы і іншых манастырскіх будынкаў. Акрамя Куцеінскага Багаяўленскага манастыра сіламі Труцевича ў 30-х - пачатку 40-х гадоў былі пабудаваныя Куцеінскі Успенскі, Буйніцкі Святадухаўскія, Тупічэўскі Святадухаўскі, Баркалабаўскі Вазнясенскі. Усе яны склалі магутны саюз на чале Куцеінскага Богаяўленскага манастыра.

Шмат увагі аддаваў Ё. Труцэвіч арганізацыі жыцця і дзейнасці створаных культавых устаноў. Кіраўніком усіх манастыроў з'яўляўся ігумен галоўнага Куцеінскага манастыра Куцеінскага - Труцэвіч. Пасада была выбарчая. У выбарах прымалі ўдзел усе манахі. Згодна з рэгламентам, які распрацаваў Ёіль, выбары лічыліся сапраўднымі толькі тады, калі ігумен абіраўся аднагалосна. Кандыдат павінен быў адпавядаць шматлікім патрабаванням, у тым ліку і такіх як адукаванасць.

Труцэвіч ня абмяжоўваўся толькі рэлігійнай дзейнасцю. Ён разам са сваімі аднадумцамі шмат зрабіў для развіцця адукацыі. Былі створаны брацкія школы ў Куцеінцкім, а таксама ў Тупіцкім манастырах. Куцеінскі манахі дапамагалі брацкай школе пры кляштары Раства Багародзіцы. Стварэнне такіх школ было справай небяспечным і цяжкім па прычыне забароны іх ўладамі.

Але самай вялікай праблемай быў недахоп кніг. Патрэбна была друкарня. У гэтым Труцэвіч пераканаў вядомых у той час феадалаў і нават Кіеўскага мітрапаліта Пятра Магілу. Для адкрыцця друкарні ў Кутейне меліся адносна добрыя ўмовы. Знаходзілася яна за тры вярсты ад горада, праз якую праходзілі водныя і сухапутныя шляху. Меліся тут і адукаваныя манахі.

Першадрукаром запрасілі з Кіева Спірыдона Собаля, каторы ужо меў вопыт выдавецкай дзейнасці. Арганізацыйнымі пытаннямі займаўся непасрэдна ігумен. Менавіта ён падбіраў для друку кнігі, якія адпавядалі патрабаванням часу і месца. Кожная кніга мела прадмову, аўтарам большасці быў Ёіль. Дзейнасць Собаля ў Куцейне доўжылася менш за два гады. За гэты час ён выдаў пяць кніг, у тым ліку "Буквар".

Пасля ад'езду Собаля аршанскія друкары выдалі яшчэ 17 кніг. У друкаванай справе Труцэвіч быў, безумоўна, наватарам. Сведчанне таму - другое выданне "Новага запавету са Псальмамі" (1652 г.), якія выдалі новым тыпам. Але ў адных экземплярах быў адлюстраваны герб праваслаўнага біскупа Іосіфа Гарбацкая, а на іншых - герб Статкевича. У першым выпадку размешчана прадмова, прысвечаная біскупу, у іншым - шляхетнаму феадалу. Такім чынам атрымлівалася як бы два выданні. На палях кнігі даваліся тлумачэння асобных незразумелых слоў ці цэлых абзацаў.

Перад кожным евангеллем размяшчаўся яго кароткі змест. У далейшым і іншыя друкарні нашай краіны пачалі выпускаць кнігі па прыкладзе Куцеінскай.

Ёіль Труцевич палітычна быў прыхільнікам аб'яднаньня з Расеяй. У пачатку вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654 - 1667 гадоў ён накіраваўся ў Магілёў, дзе асабіста пераканаў гараджан адкрыць вароты расійскай арміі. За гэта "Ёіль трываў не малая злосць", адзначыў у лісце цара магілёўскі ваявода Міхаіл Ваейков. Аляксей Міхайлавіч захацеў убачыць ігумена. Сустрэча прайшла пад Смаленскам. Вынікам сустрэчы стаў нечаканы ад'езд манахаў з Куцейна ў Іверскі манастыр пад Ноўгарадам. Па дарозе ў горадзе Болдзіна Ёіль памёр.

Мабыць, адбылося гэта ў канцы 1654 або ў пачатку наступнага года, бо ў лютым 1655-га Куцеінскага манахі выбралі новага кіраўніка, якога ў тым жа месяцы патрыярх Нікан узвёў у сан ігумена.

Пахаваны Труцэвіч у цвінтары Іверскага манастыра. Па загадзе Нікана над яго магілай быў узведзены прыгожы помнік з надпісам і, магчыма, партрэтам. У манастырскай рызніцы доўгі час захоўваліся культавыя рэчы, якімі пры жыцці карыстаўся Ёіль.

І. Яршоў