ХХ стагоддзе Надышло ХХ стагоддзе, у якім нарадзіліся і жылі большасць нашых сучаснікаў. “Як мала з таго, што адбылося было запісана, як мала з запісанага захавана”. Гэтыя словы І. Гётэ актуальны і для мінулага стагоддзя. “Но есть ещё одна ступень в отношении к прошлому: непонимание его, искажение, создание своего рода мифов, совершенно не соответствующих тому, что было. Даже исторические личности и исторические события полувековой давности превращены в своеобразные “мифологемы”. И что интересно – об одном и том же событии или человеке существуют совершенно различные представления, каждое из которых складывается в цельный образ.” - заўважыў выдатны расійскі вучоны акадэмік Дзмітрый Ліхачоў. Сапраўды, ёсць такія падзеі і асобы нядаўнага мінулага, ацэнкі якіх сярод гісторыкаў дыяметральна супрацьлеглыя. І хоць я не даю з большага ацэнкі падзеям і асобам, пра якіх апавядаецца, мае асабістыя адносіны да іх пры ўважлівым чытанні бачны нават у самой фармуліроўцы падзеі і пералічэнні старонак біяграфіі пэўнай гістарычнай асобы.

У пачатку ХХ стагоддзя аўтары арыгінальнай сатырычнай “Всеобщей истории, обработанной “Сатириконом” (1912 г.) пісалі: “Вообще, изобретения тогда (у мінулыя эпохі – В.Л.) были редки и люди на выдумки были туги; поэтому, чуть что изобретут – сейчас по имени изобретения называют свой век. В наше время это уже немыслимо, потому что каждый день пришлось бы менять веку название. Пилюлиарский век, Плоскошинный век, Синдетиконский век и т. д. и т. д., что немедленно вызвало бы распри и международные войны”. Вядома ж, не ад назваў надышоўшага стагоддзя пачаліся тыя катаклізмы, на якія яно было так багатым. ХХ стагоддзе прынесла народам свету неймаверна цяжкія выпрабаванні – дзве сусветныя вайны, генацыд народаў, шматлікія лакальныя войны і канфлікты, маштабныя тэхнагенныя катастрофы. Разам з тым, у мінулым стагоддзі чалавецтва дасягнула найвыдатнейшых поспехаў у пазнанні прыроды, грамадства і самога чалавека. Тады ж чалавецтва ўступіла і ў эру масавага спажывання, адбылося жудаснае маёмаснае расслаенне, як ніколі раней стала бачна нераўнамернасць палітычнага і сацыяльна-эканамічнага развіцця розных краін і народаў. Нездарма ХХ стагоддзе названа “веком крови, смешанной с барахлом”. Асаблівым драматызмам вызначаецца ХХ стагоддзе для СССР – краіны, якая займала шостую частку сушы нашай планеты і была агульным, але не вельмі ўтульным домам для больш чым сотні народаў былой Расійскай імперыі. Пра гэта трапна напісаў беларускі паэт

Васіль Зуёнак:

Гісторыі цяжкое памяло

Змятае ў небыццё манархаў прывіды, -

Здаецца і жыцця ў нас не было,

А толькі пераходныя перыяды

То эра – то карэнны пералом,

То вера – то бязмэтнасці сіндром,

То чыстка – то абдоймішчы з сатрапамі;

То перагібы – з новымі этапамі...

Шалёныя адлівы і прылівы –

І карабель на люкі ўсе задраены.

І толькі іншы раз даешся дзіву,

Што мы пры ўсім

і жыць яшчэ ўмудраемся...

Зразумела, што амаль усе тыя віхуры, што пранесліся над краінай і светам, зачапілі і наш родны горад. Непазнавальна змяніўся ён за мінулае стагоддзе. Што будзе добра бачна пры параўнанні фотаздымкаў пачатку, сярэдзіны і канца стагоддзя. І зноў такі звяртаюся да аршанцаў з просьбай прадставіць для публікацыі старыя фотаздымкі з уласных архіваў і сямейных фотаальбомаў. Асабліва гэта тычыцца жыцця горада 1920-30-х гадоў. Бо фотаздымкаў тых гадоў вядома вельмі і вельмі мала. Дый, на жаль, шмат якія падзеі і асобы з аршанскай гісторыі, вартыя памяці нашчадкаў, не сталі да сённяшняга дня публічна вядомымі. Упішыце, калі ласка, і свой радок у летапіс горада! Не пакіньце незаўважным адметныя старонкі жыцця вашых продкаў!

І апошняе, апавядаючы пра падзеі мінулага стагоддзя, заўсёды згадваюцца радкі цудоўнага рускага паэта Мікалая Глазкова:

Я на мир взираю из-под столика.

Век двадцатый – век необычайный.

Чем столетье интересней для историка,

Тем для современника печальней...

1901 г., 27 красавіка (10 мая) У Оршы нарадзіўся Зіновій Захаравіч Рагозны, савецкі военачальнік, генерал-лейтэнант (1944). У Чырвонай Арміі з 1918 г. Удзельнік грамадзянскай і Вялікай Айчыннай войнаў. Памёр 12 студзеня 1990 г.

З.З. Рагозны.

1901 г., 4(17) снежня Нарадзіўся Міхаіл Данілавіч Сіянін (в. Забалоцце Аршанскага р-на), Герой Савецкага Саюза (1943). У Чырвонай Арміі з 1920 г. Палкоўнік. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. З лістапада 1966 г. дырэктар Мемарыяльнага музея К. С. Заслонава. Памёр 1 кастрычніка 1973 г. Імем Міхаіла Сіяніна названа вуліца ў Оршы.

М.Д. Сіянін.

1901 г., 20 лістапада Нарадзіўся Міхась Зарэцкі (сапр. Міхаіл Яўхімавіч Касянкоў; в. Высокі Гарадзец Сенненскага пав. Магілёўскай губ., цяпер Талачынскі р-н Віцебскай вобл.), беларускі пісьменнік. Скончыў Аршанскае духоўнае вучылішча. Рэпрэсіраваны. Расстраляны 29 кастрычніка 1937 г. Рэабілітаваны ў 1957 г.

Міхась Зарэцкі.

Паштовы канверт, прысвечаны 100-годдзю з дня нараджэння М. Зарэцкага. 2001 г. На малюнку – выява духоўнага вучылішча ў Оршы, дзе вучыўся будучы пісьменнік.

Працягваем публікаваць Храналогію гісторыі Оршы ад гісторыка Віктара Лютынскага: уступ 1552 г. - 1562 г., 1563 г. - 1566 г. Частка 2. 1566- 1587 гг. Частка 3. 1579 г. - 1585 г. Частка 4. 1586 г. - 1595 г., 2 жніўня. Частка 5., 1596 г., люты - Канец XVI ст. Частка 6,