ХІІ ст.
Пляцоўка гарадзішча ўмацавана валам. З гэтага часу, па меркаванню археолага В. Ляўко, Орша становіцца “градам”, г.з. населеным пунктам з ваенна-адміністрацыйнымі функцыямі. З напольнага боку гарадзішча за штучным ірвом і насупраць яго за ракой Аршыцай пачынаюць фарміравацца гарадскія пасады. З гэтага часу Орша магла ўжо выступаць у якасці цэнтра пэўнай акругі – воласці.
Аршанскае гарадзішча. Фота аўтара.
Рубяжы валасцей і пагостаў Х-ХІІ стст. (з кнігі В.М. Ляўко “Средневековые территориально-административные центры северо-восточной Беларуси. Мн., 2004)
ХІІ-ХІІІ стст.
Гэтым часам датуюцца самые раннія прадметы матэрыяльнай культуры, знойдзенныя на Аршанскім гарадзішчы.
Рэчы з ніжніх пластоў Аршанскага гарадзішча (паводле А.М. Ляўданскага).
Гаршчок. ХІІІ ст. (паводле В.М. Ляўко).
1116 г.
Орша захоплена смаленскім князем Вячаславам (1083-1155), сынам Уладзіміра Манамаха: “И взя Вячаслав Ръшю и Копысу».
Смаленскі князь Вячаслаў І. Малюнак ХІХ ст.
1120-я гг.
Манахам Кіева-Пячэрскай лаўры Нестарам створаны летапіс „Аповесць мінулых гадоў”, у якім упершыню ўпамінаецца Орша.
Летапісец Нестар.
1171 г., 7 мая
Паводле загаду друцкага князя Рагвалода Барысавіча (у хрышчэнні Васіль) на вялізным валуне паблізу в. Дзятлава (сучасны Аршанскі раён) высечаны 6-канцовы крыж і надпіс “Въ лето 6679 месяца маия въ 7 день доспенъ кръстъ сиі. Господи, помози рабу своему Василию в крещениі іменем Рогволоду сыну Борисову”. Шанаваўся як святыня. Знішчаны ў 1936 г.
Рагвалодаў камень. Малюнак П. Драчова.
Рагвалодаў камень у капліцы. Фота І. Чысцякова. 1896 г.
Месца, дзе знаходзіўся Рагвалодаў камень. Фота аўтара. 2015 г.
1199 г.
У Оршы памёр полацкі князь Гінвіл (у хрышчэнні Юрый).
