Спіс растраляных, які аналізаваў і прэзентаваў 26 кастрычніка ў Оршы Ігар Станкевіч, мае доўгую гісторыю. У канцы 1980-х, калі стала вядомая праўда пра Курапаты ды іншыя месцы растрэлаў, калі тэма сталінскіх рэпрэсій стала актуальная ў грамадстве, у кабінетах чыноўнікаў ужо рызтаваліся да таго каб цалкам раскрыць спісы ахвяраў паводле дадзеных КДБ. Тады і з'явіўся гэты спіс, які і пачаў хадзіць з кабінета ў кабінет. Частка спіса - тады патрапіла ў рукі даследчыка Ігара Кузьняцова, а ён у сваю чаргу перадаў яго ў міжнародную арганізацыю "Мемарыял". Поўны спіс так і не з'явіўся ў публічнай прасторы і сёння даследчыкі маюць толькі гэты спіс, які па меркаванні Кузьняцова ў некалькі разоў меньшы за рэальную колькасць растраляных.

У гэтым годзе спісам зацікавіўся ўраджэнец Оршы Ігар Станкевіч, які выдзеліў з яго 1754 чалавекі растраляных у Оршы і прааналізаваў што ж гэта былі за людзі. Яшчэ пад час аналізу спіса ўжо раскрываліся цікавосткі. Напрыклад стаў вядомы лёс ксяндза з Украіны, які некалькі разоў арыштоўваўся, а потым яго сляды згубіліся. Ён аказаўся ў гэтым самым спісе - так стала вядома, што ён быў таксама растраляны.

Дык хто ж былі тыя растраляныя людзі? Пераважная большасць з іх мужчыны. Арыштоўвалі іх часцей за ўсё за шпіянаж на карысць Польшы ды іншых краінаў, а таксама за контррэвалюцыйную дзейнасць. Хаця большасць з растраляных - малапісьменныя людзі. БОльшасць растраляных, канешне, беларусы, але ў Оршы палегла і шмат людзей іншых нацыянальнасцяў. Так, 29% з растраляных - гэта палякі. Адкуль такая колькасць палякаў у Оршы? Гэта людзі, якіх прывозілі з заходняй частцы БССР (у той час калі Беларусь была падзелена паміж Польшай і СССР). Таму акрамя палякаў тут ёсць і літоўцы (12 чалавек) і латышы. Канкрэтна аршанцаў паводле спіса растралялі ў Оршы 177 чалавек - на месцы звычайна не растрэльвалі, а перавозілі ў іншыя гарады. Так, з Сянно тут палегла 175 чалавек, з Лепеля 171, 140 з Заслаўя, 104 з Барысава і г.д.

На днях мы апублікуем поўную прэзентацыю аналіза "адкрытага спіса".